Dziewanna, lubczyk i ruta – lecznicza moc i słowiańska tradycja

W słowiańskiej tradycji zioła były nie tylko lekarstwem, ale też łącznikiem między światem ludzi a duchów. Dziewanna, lubczyk i ruta od wieków zajmowały szczególne miejsce w medycynie ludowej i obrzędowości. W tym artykule przyjrzymy się ich właściwościom leczniczym, przeciwwskazaniom oraz roli, jaką odgrywały w wierzeniach naszych przodków. Wszystkie informacje opierają się wyłącznie na źródłach pisanych: historycznych zielnikach, opracowaniach etnograficznych i dziełach uznanych zielarzy.

Dziewanna (Verbascum thapsus) – królowa płuc i słowiański talizman

Właściwości lecznicze

  • Źródła: Stefan Falimirz („Zielnik”, 1534), Jan Biegański („Zielnik lekarski”, 1924), Aleksander Ożarowski (XX w.)
  • Działanie:
    • Wyciąg z kwiatów stosowano przy kaszlu, zapaleniu oskrzeli i astmie (Falimirz określał ją jako „roślinę rozgrzewającą piersi”).
    • Napary działały osłonowo na błony śluzowe, łagodząc chrypkę i ból gardła (Biegański).
    • Olej dziewanny wykorzystywano do leczenia stanów zapalnych skóry i oparzeń (Ożarowski).
  • Składniki aktywne: saponiny, śluzy, flawonoidy, irydoidy.

Przeciwwskazania

  • Ze względu na zawartość śluzów nie zaleca się stosowania z lekami wykrztuśnymi (może nasilać ich działanie).
  • Ostrożność u osób z alergią na rośliny z rodziny trędownikowatych.

W tradycji słowiańskiej

  • Źródła: Oskar Kolberg, Zygmunt Gloger
    • Wieszana nad drzwiami chroniła dom przed piorunami i złymi duchami (Kolberg).
    • Dziewczęta puszczały wianki z dziewanny w noc Kupały, by przyciągnąć miłość (Gloger, „Encyklopedia staropolska”).
    • Uważano, że palona w domowym ognisku oczyszczała powietrze z chorób.

Lubczyk (Levisticum officinale) – ziele miłości i trawienia

Właściwości lecznicze

  • Źródła: Szymon Syreniusz („Zielnik”, 1613), Aleksander Ożarowski
  • Działanie:
    • Korzeń stosowano przy wzdęciach, niestrawności i jako środek moczopędny (Syreniusz).
    • Herbata z lubczyku łagodziła kolki i bóle brzucha (Ożarowski).
    • Olejek eteryczny działał rozgrzewająco i przeciwbakteryjnie.
  • Składniki aktywne: olejki eteryczne (m.in. ftalidy), kumaryny, flawonoidy.

Przeciwwskazania

  • Nie stosować w ciąży (może działać poronnie).
  • Ostrożność przy chorobach nerek (działanie moczopędne).

W tradycji słowiańskiej

  • Źródła: Oskar Kolberg, Kazimierz Moszyński
    • Uważany za silny afrodyzjak – dodawano go do napojów miłosnych (Kolberg).
    • Wkładano go do butów panny młodej, by zapewnić szczęście w małżeństwie.
    • Okadzano nim domy, by odpędzić złe moce (Moszyński, „Kultura ludowa Słowian”).

Ruta (Ruta graveolens) – ochrona przed złym okiem

Właściwości lecznicze

  • Źródła: Stefan Falimirz, Jan Biegański
  • Działanie:
    • Napar stosowano przy bólach głowy i zaburzeniach miesiączkowania (Falimirz).
    • Ziele ruty miało właściwości uspokajające i żółciopędne (Biegański).
    • Zewnętrznie używano jej przy nerwobólach (okłady).
  • Składniki aktywne: rutyna, flawonoidy, olejki eteryczne (uwaga: w dużych dawkach toksyczne!).

Przeciwwskazania

  • Toksyczność! Nie stosować w ciąży (może wywołać poronienie).
  • Unikać nadmiernych dawek – prowadzi do podrażnień żołądka i fotouczulenia.

W tradycji słowiańskiej

  • Źródła: Zygmunt Gloger, Adam Fischer
    • Noszona w woreczkach chroniła przed urokiem (Gloger).
    • Wkładano ją do kołysek, by odgonić złe duchy od niemowląt.
    • Symbolizowała czystość – dawano ją pannom młodym na wierność (Fischer, „Zwyczaje ludowe”).

Podsumowanie

Dziewanna, lubczyk i ruta to rośliny o potwierdzonym działaniu leczniczym, ale też głębokim znaczeniu w kulturze słowiańskiej. Ich stosowanie wymaga wiedzy i ostrożności, szczególnie w przypadku ruty i lubczyku. Warto czerpać z mądrości dawnych zielarzy, pamiętając, że natura może zarówno leczyć, jak i szkodzić, gdy jest niewłaściwie używana.

Źródła:

  • Falimirz, S. (1534). Zielnik.
  • Syreniusz, S. (1613). Zielnik.
  • Biegański, J. (1924). Zielnik lekarski.
  • Ożarowski, A. (XX w.). Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie.
  • Kolberg, O. (XIX w.). Dzieła wszystkie.
  • Gloger, Z. (1900). Encyklopedia staropolska.
  • Moszyński, K. (1929). Kultura ludowa Słowian.
  • Fischer, A. (XX w.). Zwyczaje ludowe.
Categories: